Iha Suai Foos Folin $27 To’o $30

Suai- Iha Suai distritu Covalima, foos folin sa’e maka’as husi folin baibain nian. Fo’os ho marka Globus, ne’ebe kada saka kilograma 25 nia folin $23.00-24.00, kilo grama 30 kada saka $27.00-30.00.

Haree ba folin foos iha merkadu, Amu Parokia Suai Padre Jose Maia sente triste tanba bele hasusar povu nia moris. Parte Igreja nia hare katak folin foos agora sae ba beibeik, maibe ita haree ba povu Timor Leste, ema ne’ebe servisu uitoan deit. Nune’e ema barak atu hetan osan ne’e defisil no atu sosa fo’os saku ida mos susar liu.“Ita hare hanesan oras ne’e dadaun ema barak mak ba fa’an sira nia sasan hanesan bua, malus, tua mutin, no seluk tan maibe oinsa mak sira atu bele hodi sosa foos, saku ida mos la kotu,” dehan Padre ba Business Timor iha Igreja Ave Maria Suai, Kuarta (16/02).

          Padre husu ba governu labele hare ba funsionariu sira deit maibe tenke hare liu ba iha povu kiik sira ne’ebe durante ne’e sei moris iha terus nia laran.

“Maibe tenke hare liu ba iha povu timor ne’e tanba ema ne’ebe mak servisu uitoan, ita bele dehan katak ema ne’ebe mak servisu ne’e iha 25%, laiha servisu ne’e mak iha 75% ne’e maioria servisu iha to’os laran,” hatutan Padre.

          Nia fo hanoin katak tinan ida ne’e nian maioria povu sei labele atu koileta aihan iha sira nia to’os laran tanba udan been barak halo aihan iha to’os laran mate hotu.Padre husu ba governu wainhira governu lakohi atu kontrola ba folin foos nian iha merkado entaun povu sira sei susar ba aihan. Nia husu ba lideransa tomak iha rai ida ne’e atu bele tau atensaun ba nesesidade povu nian tanba povu mak importante.

          “Tanba ida ne’e responsablidade nai ulun sira nian, se wainhira mak povu mate hosi hamlaha ida ne’e oinsa governu nia hare, ne’ebe husu ba governu labele atu interven maibe dalan diak liu ne’e mak governu bele kria mekanismo ida hodi kontrola ba fo’o hirak ne’e, tanba agora dadaun ne’e povu terus liu ona,” tenik Padre.

          Anacleto Barros, komunidade husi iha Sub-Distritu Fohorem hatete katak folin foos nian komesa sae maka’as tebes iha Sub-Distritu Fohorem ne’ebe kada saka bele sae to’o iha $30.00. Nia dehan karik governu lakohi atu hare ba presu sasan hirak ne’e, entau bele difikulta povu iha sub-distritu refere.

          Barros haktuir katak foos ho marka Globus ho kilo grama 25 kada saka $35.00, ida ne’e bele difilkulta tebes ba povu ne’ebe ho ekonomia fraku.Alende foos, povu iha distritu Covalima ne’e mos husu sasan nesesidade baziku seluk nia folin. Foos, masin-midar, mina, supermi no buat seluk inklui mos ho sasan material konstruksaun nian hanesan semente, besi, no seluk tan.

` “Ne’e mak husu governu tenke kontrola ba sasan hirak ne’ebe durante iha markadu nia folin kontinua sae ba bebeik,” dehan Antonio Amaral ba Business Timor Kinta (10/02) iha nia hela fatin Aldea Fatuisin, Suku Camanasa, Sub-Distritu Suai.Antonio hatutan katak, hanesan povu kiik sente ladun kontente tanba folin foos mos agora komesa sae ba bebeik ona iha merkado sira mos.

Antonio husu ba governu, liliu ba iha Ministeriu Torismo Cmercio Industria (MTCI) tenke kontrola ba pressu sasan. “Tanba durante ne’e tuir ami nia hare ne’e vendedor sira fa’an tuir sira nia hakarak ou gostu deit,” hatutan povu kiik nee.

Entertantu Simplicio Kehi nebe iha planu atu harii uma, maibe sei labele atu halo tanba folin sasan konaba material konstruksaun nian sae iha mercado, ne’ebe ba agora dadaun ne’e sei labele halo tanba laiha kbit atu sosa sasan hirak ne’e.

“Iha merkado Suai hare ba material konstruksaun nian, hanesan kalen semente, besi no buat seluk tan, sasan hirak ne’e nia folin sae halo povu kiik sira dada iis hotu lahetan, ne’e mak husu ba governu liliu ba iha ministerio kompotente atu bele toma atensaun ba pressu sasan hirak ne’e iha Mercado”hatutan Simplicio.

Konaba sasan hirak ne’e nia folin sae vendedores Jose Maia Gusmao hateten fa’an ho folin hanesan ne’e tanba ba sosa iha Dili, lori mai to’o iha Suai sei selu transporte, tanba hare mos ba kondisaun estrada nian mos ladun diak.

Nia hatutan fa’an ladun karun maibe tenke iha lukru uituan pelumenus manan uituan deit hodi selu ba kareta, ou ense mina ba kareta.

“Wianhira hau fa’an halo sasan nia folin sae liu dala ruma ema sei labele sosa, maibe sasan sira ne’e hau rai iha kios laran atu to’o a’at deit, ne’ebe hau husu ba governu tenke kontrola lalais ba sasan hirak “dehan Jose. (ks1 )