Sasan Folin Sa’e, Investimentu La’o Nafatin
DILI–Valor moeda (mata uang) Dolar Amerikanu nebe monu ka tun hasoru moeda sira seluk iha mundu inklui Rupiah Indonesia, sei afeita ba sasan folin sa’e maka’as iha Timor Leste tanba 90 % sasan importa husi li’ur liuliu husi Indonesia. Maski nune’e, valor moeda Dolar Amerika nebe monu la fo impaktu ba investimentu iha Timor Leste.
Ne’e mak rezumu husi opiniaun membru parlamentu balu nebe iha koñesimentu klean iha area ekonomika no finanseiru bainhira husu sira nia opiniaun relasiona ho moeda Dolar Amerikanu nebe Timor Leste uza ohin loron nia valor monu hasoru moeda sira seluk iha mundu.
Tuir deputadu Manuel Tilman, ohin loron ekonomia Amerika nian iha krizi boot. Tanba Timor Leste adopta moeda Dolar Amarika, katak Manuel Tilman, Timor Leste mos sofre ho ekonomia Amerikanu.
“Ekonomia Amerikanu sa’e ita mos sa’e, ekonomia Amerikanu tun ita mos tun,” nia dehan.
Nia esplika katak nia impaktu mak bainhira ita sai ba liur iha desvantajen tanba ita troka ho osan dolar barak liu hola osan uitoan deit. Maine iha fali investimentu ne’e, tuir Manuel Tilman la iha problema tanba projetu mak manda no iha impaktu mos maibe impaktu ba empreza, la iha impaktu ba nasaun konaba investimentu.
“Osan dolar funsiona konformepolitika monetaria finanseira Estadus Unidus (Naklibur) Amerika nian. Ohin loron iha mundu osan ne’ebe forte mak Libras Pauns Inglatera nian, Euro Uniaun Europea nian, Yen Japaun nian, Dolar Australianu, Real Brazil. Tanba ne’e politika ne’ebe hatun ka hasae 30% ka 20% ne’e konforme merkadu,” dehan deputadu Manuel Tilman.
Iha fatin hanesan deputadau Rui Menezes hatete katak moeda Dolar Amarikanu nebe agora monu, Timor Leste labele halo buat ida tanba politika monetariu ne’e so estadus unidos mak bele halo.
“Tanba ita hanesan nasaun ne’ebe uza osan ema nian, tanba ne’e ita nia moris tenki depende ba ekonomia Amerika. Se ekonomiaAmerika sae konserteza ita iha benefisiu boot maibe ekonomia tun ita mos tenki tuir sira.
Maibe tantu Manuel Tilman no mos Rui Menezes lian ida deit katak moeda Dolar Amerikanu nebe monu ne’e sei laiha impaktu ba investimentu mai nasaun ne’e.
“Osan dolar ne’ebe agora daudauk ita utiliza nudar ita nia moeda ka ita nia osan ofisial ne’e nia valor depende ba mekanismu merkadu finanseiru nian,” katak Rui hanesan mos Manuel Tilman hatete.
Rui Menezes hatete, maske dolar amerikanu ninia flutuasaun ne’e bele iha nivel estabilidade maibe iha nivel aas ninian, katak maske dolar amerikanu ne’e ita sente iha estabilidade maibe ba ita sente todan nafatin tanba sasan folin ne’e karun nafatin tanba valor dolar tun liu kompara ho moeda sira seluk.
Maibe matenek (sarjana) ekonomia ne’e hatete ita lalika hakfodak tanba dolar ne’e monu. “Tanba dolar amerika hanesan moeda internasional klaru katak ninia folin terminadu husi merkadu finanseiru.”
Entretantu deputadu Domingos Mesquita hatete katak Dolar tun daudauk ona 30% fo impaktu boot iha kustu de vida.
Nia esplika katak iha sasan ne’ebe ita importa hanesan uluk dolar ida troka ba Rp10.000 no importa sasan husi Indonesia baratu liu. Maibe agora rupiah nia valor sa’e nebe valor $1 hanesan Rp8800 katak hola sasan karun liu.
Tanba ne’e, tuir Deputadu Domingos, impaktu boot mak ba importasaun tanba maioria sasan
(90%) mak importa husi rai liur tanba ne’e halo folin sasan ne’ebe importa sae makas no afeita hotu mos ba populasaun ninia kbit atu hola sasan.
Iha parte seluk, katak nia, bainhira ita bele produs barak ita nia sasan iha rai laran bele eskporta tanba ita nia dolar tun ona ita nia sasan ne’ebe ita atu eksportaninia folin ne’e baratu ona no bele ekporta ba nasaun seluk.
Alende ita nia sasan nesesariu
baziku sae tanba ita importa, nia hatete, ida mos ita nia ema trabalhador sira ne’e kuandu kompania balun mak mai investe iha ne’e ita nia vida trabailadores mos sai karun maka’as.
Nia mos hatete politika moneter Estadus Unidus Amerika nian, Timor Leste labele halo buat ida.
“Hau hanoin ita labele halo politika monetaria tanba osan ne’e la’os ita nian. So Amerika mak bele halo politika monetoria, tanba ne’e susar tebes ba ita atu kontrola folin dolar iha ita nia nasaun,”
nia esplika.
Nia informa mos katak ita timor iha nesesidade ida atu kria rasik ita nia osan maibe tempu mak seidauk tanba ekonomia TL seidauk forti.
“Hau hanoin agora ita introdus ona koin, presiza estudu ida ne’ebe profundu liutan konaba ita nia kbit halo osan rasik, maske ita agora ita implementa koin tinan ualu ona,” nia hatete.
Nia dehan konaba prevensaun impaktu ne’e mak governu halo daudauk ona subsidiu atu bele hasoru dolar ne’ebe monu daudauk ona. No ida fali mos tenki hare mos ba fundu minarai ne’e.
“Hau hanoin governu halo ona diversifika laos iha dolar deit tanba dolar monu ona. Tanba ne’e presiza diversifika mos iha Dolar Australia, Yen Japaun, Euro ne’ebe bele fo retornu ne’ebe boot kompara ho dolar ne’ebe nia folin tun dadauk ona,” dehan nia.(R1)
DILI–Valor moeda (mata uang) Dolar Amerikanu nebe monu ka tun hasoru moeda sira seluk iha mundu inklui Rupiah Indonesia, sei afeita ba sasan folin sa’e maka’as iha Timor Leste tanba 90 % sasan importa husi li’ur liuliu husi Indonesia. Maski nune’e, valor moeda Dolar Amerika nebe monu la fo impaktu ba investimentu iha Timor Leste.
Ne’e mak rezumu husi opiniaun membru parlamentu balu nebe iha koñesimentu klean iha area ekonomika no finanseiru bainhira husu sira nia opiniaun relasiona ho moeda Dolar Amerikanu nebe Timor Leste uza ohin loron nia valor monu hasoru moeda sira seluk iha mundu.
Tuir deputadu Manuel Tilman, ohin loron ekonomia Amerika nian iha krizi boot. Tanba Timor Leste adopta moeda Dolar Amarika, katak Manuel Tilman, Timor Leste mos sofre ho ekonomia Amerikanu.
“Ekonomia Amerikanu sa’e ita mos sa’e, ekonomia Amerikanu tun ita mos tun,” nia dehan.
Nia esplika katak nia impaktu mak bainhira ita sai ba liur iha desvantajen tanba ita troka ho osan dolar barak liu hola osan uitoan deit. Maine iha fali investimentu ne’e, tuir Manuel Tilman la iha problema tanba projetu mak manda no iha impaktu mos maibe impaktu ba empreza, la iha impaktu ba nasaun konaba investimentu.
“Osan dolar funsiona konformepolitika monetaria finanseira Estadus Unidus (Naklibur) Amerika nian. Ohin loron iha mundu osan ne’ebe forte mak Libras Pauns Inglatera nian, Euro Uniaun Europea nian, Yen Japaun nian, Dolar Australianu, Real Brazil. Tanba ne’e politika ne’ebe hatun ka hasae 30% ka 20% ne’e konforme merkadu,” dehan deputadu Manuel Tilman.
Iha fatin hanesan deputadau Rui Menezes hatete katak moeda Dolar Amarikanu nebe agora monu, Timor Leste labele halo buat ida tanba politika monetariu ne’e so estadus unidos mak bele halo.
“Tanba ita hanesan nasaun ne’ebe uza osan ema nian, tanba ne’e ita nia moris tenki depende ba ekonomia Amerika. Se ekonomiaAmerika sae konserteza ita iha benefisiu boot maibe ekonomia tun ita mos tenki tuir sira.
Maibe tantu Manuel Tilman no mos Rui Menezes lian ida deit katak moeda Dolar Amerikanu nebe monu ne’e sei laiha impaktu ba investimentu mai nasaun ne’e.
“Osan dolar ne’ebe agora daudauk ita utiliza nudar ita nia moeda ka ita nia osan ofisial ne’e nia valor depende ba mekanismu merkadu finanseiru nian,” katak Rui hanesan mos Manuel Tilman hatete.
Rui Menezes hatete, maske dolar amerikanu ninia flutuasaun ne’e bele iha nivel estabilidade maibe iha nivel aas ninian, katak maske dolar amerikanu ne’e ita sente iha estabilidade maibe ba ita sente todan nafatin tanba sasan folin ne’e karun nafatin tanba valor dolar tun liu kompara ho moeda sira seluk.
Maibe matenek (sarjana) ekonomia ne’e hatete ita lalika hakfodak tanba dolar ne’e monu. “Tanba dolar amerika hanesan moeda internasional klaru katak ninia folin terminadu husi merkadu finanseiru.”
Entretantu deputadu Domingos Mesquita hatete katak Dolar tun daudauk ona 30% fo impaktu boot iha kustu de vida.
Nia esplika katak iha sasan ne’ebe ita importa hanesan uluk dolar ida troka ba Rp10.000 no importa sasan husi Indonesia baratu liu. Maibe agora rupiah nia valor sa’e nebe valor $1 hanesan Rp8800 katak hola sasan karun liu.
Tanba ne’e, tuir Deputadu Domingos, impaktu boot mak ba importasaun tanba maioria sasan
(90%) mak importa husi rai liur tanba ne’e halo folin sasan ne’ebe importa sae makas no afeita hotu mos ba populasaun ninia kbit atu hola sasan.
Iha parte seluk, katak nia, bainhira ita bele produs barak ita nia sasan iha rai laran bele eskporta tanba ita nia dolar tun ona ita nia sasan ne’ebe ita atu eksportaninia folin ne’e baratu ona no bele ekporta ba nasaun seluk.
Alende ita nia sasan nesesariu
baziku sae tanba ita importa, nia hatete, ida mos ita nia ema trabalhador sira ne’e kuandu kompania balun mak mai investe iha ne’e ita nia vida trabailadores mos sai karun maka’as.
Nia mos hatete politika moneter Estadus Unidus Amerika nian, Timor Leste labele halo buat ida.
“Hau hanoin ita labele halo politika monetaria tanba osan ne’e la’os ita nian. So Amerika mak bele halo politika monetoria, tanba ne’e susar tebes ba ita atu kontrola folin dolar iha ita nia nasaun,”
nia esplika.
Nia informa mos katak ita timor iha nesesidade ida atu kria rasik ita nia osan maibe tempu mak seidauk tanba ekonomia TL seidauk forti.
“Hau hanoin agora ita introdus ona koin, presiza estudu ida ne’ebe profundu liutan konaba ita nia kbit halo osan rasik, maske ita agora ita implementa koin tinan ualu ona,” nia hatete.
Nia dehan konaba prevensaun impaktu ne’e mak governu halo daudauk ona subsidiu atu bele hasoru dolar ne’ebe monu daudauk ona. No ida fali mos tenki hare mos ba fundu minarai ne’e.
“Hau hanoin governu halo ona diversifika laos iha dolar deit tanba dolar monu ona. Tanba ne’e presiza diversifika mos iha Dolar Australia, Yen Japaun, Euro ne’ebe bele fo retornu ne’ebe boot kompara ho dolar ne’ebe nia folin tun dadauk ona,” dehan nia.(R1)
Sem comentários:
Enviar um comentário